Social Studies Pre Board Exam Question With Solutions, 2081 (2024), Class 12 | New Course, 2080

 

NEB-GRADE XII

2080 (2023/2024)

YOUTUBE- MASK BOY

Subject: सामाजिक अध्ययन तथा जीवनोपयोगी शिक्षा                                                                समय : ३ घण्टा         

Attempt all questions                                                                                                           पूणाङ्क : ७५ 

विधार्थीहरुले सकेसम्म आफ्नै शब्दमा उत्तर दिनुपर्नेछ । दायाँ किनारामा दिएको अङकले पुणाङ्क जनाउदँ छ।

समूह `क´                                                                                        ११x१= ११

सबै प्रश्नको उत्तर दिनुहोस । अति संक्षिप्त उतरात्मक प्रश्नहरु

१)     सामाजिक अध्ययन विषयमा समेटिएका मानविकी विषयहरुको कुनै दुईको नाम लेख्नुहोस्।

Ø  बौद्ध  अध्ययन (Buddhist Studies), अर्थशास्त्र (Economics), हो|

 

२) जीवनोपयोगी सीपलाई परिभाषित गर्नुहोस् ।

Ø  जीवनोपयोगी सीपलाई ती हुन्छन् जसले मानव जीवनमा उपयोगी छन् र समस्याहरूको समाधानमा मद्दत गर्दछन्।

 

३) अनुसन्धानको कुनै एक मुख्य उदेश्यलाई कसरी प्रयोगमा ल्याउनुहुन्छ?

Ø  अनुसन्धानको मुख्य उद्देश्यलाई प्रयोगमा ल्याउनका लागि नैतिकता, सचेतता, नवीनता, तथा सामग्रीको मूल्याङ्कन र अध्ययन गर्दछु।

 

४) बौद्धिक चोरीबाट वचन तपाईंले अपनाउने कुनै दुई उपायहरु लेख्नुहोस ।

Ø   

·       उद्धरण गर्ने : कुनै स्रोतबाट सूचना लिँदा उनीहरूको भनाइ जस्ताको तस्तै राख्ने हो भने त्यसलाई उद्धरण चिन्ह.." प्रयोग गरी उपयुक्त तरिकाले स्रोत उल्लेख गर्नुपर्छ । यसो गर्दा बौद्धिक चोरी मानिदैन ।

·       पुनर्लेखन गर्ने : अरूको भनाइ वा सूचना प्रयोग गर्दा सधै उद्धरण चिन्ह प्रयोग गर्नु राम्रो मानिदैन त्यसैले त्यस्ताकुराहरूको मुख्य कुरालाई आफ्नै शब्दमा पुनर्लेखन गर्न सकिन्छ । तर यस्तो कुरामा पनि स्रोत भने उल्लेख गर्नैपर्छ ।

 

५) नेपालको मध्यकालिन अवधि कहिलेदेखि कहिलेसम्म रहेको थियो? विक्रम संवतमा लेख्नुहोस्।

Ø  नेपालको मध्यकालिन अवधि वि.स. ९३६ देखि १८२५ सम्म रहेको थियो।

 

६) तपाईं लैङ्गिक समावेशितालाई हाम्रो समाजमा कसरी प्रयोगमा ल्याउनुहुन्छ?

Ø  लैङ्गिक समावेशिता हाम्रो समाजमा प्रयोगमा ल्याउनका लागि शिक्षा,सचेतना,विविधता र समर्थता बढाउछु|

 

७) तपाईंले सार्वजनिक पद धारण गर्नु भएको छ भने पदिय जिम्मेवारीलाई कसरी उत्तरदायी बनाउनुहुन्छ ?

Ø  सार्वजनिक पद धारण गर्नु गरेको म पदिय जिम्मेवारीलाई उत्तरदायी बनाउनका लागिअनुशासन,नैतिकताऔचित्य र समर्पण गर्दछु|

 

८) जनगणना २०७८ अनुसार नेपालमा कति प्रतिशत जनसंख्या सहरमा बसोबास गरेको पाइन्छ?

Ø  २०७८ सालको जनगणनामा शहरी जनसंख्या ६६.०८ प्रतिशत पुगेको छ|

 

९) नेपालको अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध विस्तार गर्नको लागि सार्क सङगठनको कुन उदेश्यले सहयोग पुर्याएको छ?

Ø  राजनैतिक र साम्राज्यिक सहकार्य: सार्क सङ्गठनले राजनैतिक र साम्राज्यिक विषयमा सदस्य देशहरू बीच सहकार्य गर्दछ र नेपालको अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धमा गति ल्याउन प्रेरित गर्दछ।

 

१०) विप्रेषण दुरुपयोग न्युनीकरण तपाईं कस्तो योगदान पुर्‍याउन सक्नु हुन्छ ?

Ø  कानुनी प्रावधानहरू: स्थानीय, राष्ट्रिय, र अन्तर्राष्ट्रिय कानुनी प्रावधानहरू विकसित गर्ने, जसले विप्रेषण दुरुपयोगमा रोक लगाउन सहयोग प्रदान गर्दछ।

 

११) मानव संसाधन विकास गर्ने कुनै एक प्रभावकारी तरिका लेखनुहोस्।

Ø  एक प्रभावकारी तरिका मानव संसाधन विकास गर्ने लागि उदाहरणको रूपमा साक्षरता विकासको अभियान खेल्न सकिन्छ।

 

समूह `ख´

                                                                                                                                                                        ८x५=४०

संक्षिप्त उतरात्मक  प्रश्नहरु

 

१२) `सामाजिक अध्धयनमा कार्यकारण तथा सह-सम्बन्धको सान्दर्भिकता´ शिर्षकमा एक नमुना सम्वाद तयार पार्नुहोस्।

Ø   

सम्वाद: सामाजिक अध्धयनमा कार्यकारण तथा सह-सम्बन्धको सान्दर्भिकता

 

चरित्रहरू:

अध्ययनकर्ता (A): नेपालमा समाजशास्त्रका छात्र

अध्ययनकर्ता (B): समाजशास्त्रको अध्यापक

सम्वाद:

A: नमस्ते, अध्यापक जी। मैले 'सामाजिक अध्धयनमा कार्यकारण तथा सह-सम्बन्धको सान्दर्भिकता' विषयमा एक प्रक्षेपण तयार गर्न गाह्रो गरिरहेको छु। के तपाईं मेरो सहायता गर्न सक्नुहुन्छ?

B: नमस्ते, अवश्य। मैले तपाईंको प्रयासमा निकै सन्तुष्ट छु। के तपाईंले प्रारम्भिक धारणा प्रस्तुत गर्न चाहनुहुन्छ?

A: हाँ, म नेपालमा विभिन्न सामाजिक विवाद र समस्याहरूमा कार्यकारण र सह-सम्बन्धको अध्ययन गर्ने छात्र हुँ। मेरो प्रथम चरणमा विवेचन गरिएको छ नेपालमा समाजिक परिवर्तनको कारणहरू

B: ठीक छ, तपाईंले कसरी विवेचन गरिएको छ त्यस बारेमा?

A: मैले समाजिक परिवर्तनको कारणहरूको अध्ययन गर्दा, नेपालमा आर्थिक, राजनीतिक, सांस्कृतिक र पर्यावरणीय पहलुहरूले समाजमा कसरी परिणाम प्रदान गर्दछ भन्ने अनुसन्धान गरेको छु।

B: उत्कृष्ट! तपाईंले अध्ययन गर्न गरेको छ सामाजिक परिवर्तनको प्रमुख कारणहरूको एक निरूत्र विवरण प्रस्तुत गर्नको लागि।

A: धन्यवाद, अध्यापक जी। अझै अध्ययनको अवस्था अघि बढाउन खोजिरहेको छु।

B: शान्ति! मैले अझै सहायता गर्न चाहन्छु भने तपाईंलाई अनुप्रेषण गर्न अवधारणा गर्नुहोस्।

A: ठीक छ, म अनुप्रेषण तयार गर्न थाल्नेछु। फेरि धन्यवाद गर्छु, अध्यापक जी।

B: पुनः धन्यवाद, र सफलताको कामना गर्दछु तपाईंलाई।

अथवा

      `सामाजिक अध्ययनमा चित्रात्मक प्रस्तुतिको सान्दर्भिकता´ लाई समेटि एक संवाद तयार पार्नुहोस्।

 

संवाद: सामाजिक अध्ययनमा चित्रात्मक प्रस्तुतिको सान्दर्भिकता

 

चरित्रहरू

अध्ययनकर्ता (A): अध्ययनकर्ता, चित्रकला शाखा

अध्यापक (B): समाजशास्त्र अध्यापक

सम्वाद:

 

A: नमस्ते, अध्यापक जी। मैले यो सेमिनारको लागि चित्रात्मक प्रस्तुतिको सान्दर्भिकता बारेमा चर्चा गर्न आएको छु। के तपाईं मेरो सान्दर्भिकता गर्न सक्नुहुन्छ?

B: नमस्ते, बिशेषै स्वागत छ। कुनै प्रस्तावना छ कि के तपाईंले कसरी यो सेमिनारमा चित्रकला र सामाजिक अध्ययनको जडान गर्ने योजना गर्नुभएको छ?

 

A: हाँ, मेरो योजना छ चित्रकला प्रयोग गरी समाजिक अध्ययनमा नेपालका सांस्कृतिक र सामाजिक पहलुहरूलाई उजागर गर्ने। म चित्रहरूले नेपालका विभिन्न सामाजिक संरचनाहरू, अभिवृद्धिहरू, र समस्याहरूको प्रतिनिधित्व गर्दै आउँछु।

B: राम्रो विचार छ। के तपाईंले नेपाली समाजमा चित्रात्मक प्रस्तुतिको महत्त्व विवेचन गरेका छन्?

 

A: हाँ, मैले नेपाली समाजमा चित्रात्मक प्रस्तुतिको महत्त्व विवेचन गरेको छु, कारण यो नै एक प्रभावकारी तरिका हो समाजिक समस्याहरू र कठिनाइहरूको सामना गर्न।

B: धेरै रुचिको विषय हो। कसरी तपाईंले यसलाई अध्ययन गर्न योजना गरिरहेका छन्?

 

A: मैले नेपाली समाजमा चित्रात्मक प्रस्तुतिको सान्दर्भिकता प्रथम बिभागमा प्रस्तुत गर्ने छु, पछि नेपाली चित्रकला र सामाजिक अध्ययनको सम्बन्ध विचार गर्ने छु।

B: यस योजना सुनिश्चित गर्नुहोस् कि तपाईंले अध्ययन गर्न योजना गरिरहेका कार्यक्रमहरूमा समाजिक अध्ययन र चित्रकलालाई कसरी समाहित गर्ने योजना गरेका छन्।

 

A: ठीक छ, अध्यापक जी। म योजना तयार गर्न जारी गर्नेछु र तपाईंको सल्लाह लिनेछु।

B: शुभकामना! म तपाईंको प्रयासमा सफलता आशा गर्दछु।

 

सम्वाद समाप्ति

१३) नेपालमा सामाजिक रुपान्तरणबाट आएका पाँच-पाँचवटा सकारात्मक र नकारात्मक प्रभावहरुको सुचि तयार गरनुहोस्।

Ø   

v सकारात्मक प्रभावहरु:

 

·       सामुदायिक एकता र सहयोग: सामाजिक रुपान्तरणले समुदायिक एकता र सहयोगको संवेदनशीलता बढाएको छ। लोगहरूले आपसी साथीत्व र सहयोगमा वृद्धि गरेर सामुदायिक विकास र अभिवृद्धि गराउन सक्षम बनेका छन्।

·       सामाजिक बदलाव र उत्थान: सामाजिक रुपान्तरणले समाजमा समानता, न्याय, र विविधताको समर्थन गरेको छ। यसले लैंगिक, जातीय, धर्मिक र आर्थिक रूपमा समाजमा सुधारहरू ल्याउँछ।

·       शिक्षा र पहुँचबाट वृद्धि: सामाजिक रुपान्तरणले शिक्षा र पहुँचको बढ्तिर सुनिश्चित गरेको छ। यसले अशिक्षित तथा निरक्षर जनसंख्यामा कमी, नेपालको विकासमा महत्वपूर्ण योगदान प्रदान गर्दछ।

·       पर्यावरणीय संरक्षण: सामाजिक रुपान्तरणले पर्यावरणीय संरक्षणको प्रति संवेदनशीलता बढाएको छ। यसले नेपालको प्राकृतिक सम्पदाको संरक्षण र व्यवस्थित उपयोग गर्ने जिम्मेवारीमा लोगहरूलाई सक्षम बनाउँछ।

·       सामाजिक न्याय र अधिकार: सामाजिक रुपान्तरणले समाजमा न्याय र अधिकारको प्रति लोगहरूको अवगुण गरेको छ। यसले असहाय र कमजोर व्यक्तिहरूलाई समाजको साथ सुनिश्चित गर्दछ र उनीहरूको अधिकारहरूको प्रतिष्ठा गर्दछ।

 

v नकारात्मक प्रभावहरु:

·       समाजिक असमानता: केही समुदायहरू र वर्गहरूको बीचमा समाजिक असमानता बढेको छ। यसले समाजमा असमानताको वातावरण बढाउँछ र सामाजिक संतुलनमा असंतुलन प्राप्त गर्न सक्छ।

·       बढ्दो विवाद र संघर्ष: सामाजिक रुपान्तरणले बढ्दो विवाद र संघर्षलाई जन्माउन सक्छ। यसले समाजमा दरारहरू बढाउँछ र समुदायहरूको बीचमा असहमति र विवादहरू उत्पन्न हुन सक्छ।

·       पर्यावरणीय अपरिहार्यता: केही तंत्रहरूले पर्यावरणीय संरक्षणमा ध्यान दिनको बजाय आफ्नो लाभको लागि पर्यावरणमा हानि गर्न सक्छन्। यसले पर्यावरणको संरक्षण र धर्मप्रतिबद्धता परेमा लोगहरूलाई प्रतिबन्धित बनाउँछ।

·       शिक्षा र पहुँचको अभाव: केही समुदायहरूमा शिक्षा र पहुँचको अभावले असंतोष, असामाजिक व्यवहार र आर्थिक असहायता जस्ता समस्याहरू प्राप्त गराउँछ।

·       लैंगिक अत्याचार र असुरक्षितता: सामाजिक रुपान्तरणले लैंगिक अत्याचार, हिंसा, र असुरक्षितताको भयावह बढाउँछ। यसले विभिन्न समुदायहरूमा महिलाहरूको सुरक्षा र सम्मानको प्रति संवेदनशीलता कम गर्दछ।

 

१४) तपाईं बसेको प्रदेशको अार्थिक विकासका लागि एउटा योजनाको नमुना तयार पार्नुहोस्।

Ø  म एक प्रदेशको अार्थिक विकासका लागि एउटा योजनाको नमुना प्रस्तुत गर्न सक्छु। यो योजना एक निर्दिष्ट प्रदेशको विकासमा अवसरहरू प्राप्त गराउने प्राथमिकताहरू रहेको छ। योजनामा अध्ययन गरी सहयोगी रूपमा अनुभवी व्यक्तिहरूको भूमिका हुनेछ र यसका लागि विभिन्न क्षेत्रहरूमा विकसित गरिएका नमुना कार्यक्रमहरू समावेश गरिएको छ।

 

प्रदेशको अार्थिक विकासका लागि योजना:

 

v परिचय:

यो योजना प्रदेशको विकासलाई उत्कृष्टता, समावेशी र समृद्ध बनाउने लक्ष्यलाई सामूहिक ढंगले साधनका लागि यस्ता कार्यक्रमहरूको योजना गरिएको छ।

v लक्ष्य:

·       प्रदेशको आर्थिक समृद्धि र समावेशी विकासका लागि आवश्यक क्षेत्रमा निरन्तर विकास गर्नु।

·       प्रदेशको अर्थतन्त्रमा विकास गर्ने सामाजिक, आर्थिक, र पर्यावरणीय पहलुहरूको समावेश गर्नु।

 

v मुख्य उद्देश्यहरू:

·       उत्कृष्ट औद्योगिक विकास र समृद्धि संरक्षित गर्ने।

·       कृषि र खानपान उत्पादनमा वृद्धि र अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा पहुँच बढाउने।

·       उत्कृष्ट शिक्षा र स्वास्थ्य सेवा प्रदान गर्ने।

·       अर्थतन्त्रमा वित्तीय संरक्षण र वित्तीय समृद्धि गर्ने।

·       निवासिताहरूको आवास प्राविधिक बनाउने र उनीहरूको आय, जीवनाधार र गतिविधिहरूलाई बढाउने।

 

v कार्यक्रमहरू:

·       औद्योगिक विकास प्रोत्साहन: उत्कृष्ट औद्योगिक नीति र योजनाहरूको प्रदर्शन र प्रोत्साहन।

·       कृषि र पशुपालन विकास: कृषि तथा पशुपालनको विकास र संघर्ष अवसरहरूको प्रदान।

·       शिक्षा र स्वास्थ्य सेवा: उत्कृष्ट शिक्षा र स्वास्थ्य सेवा प्रदान गर्न।

·       वित्तीय समृद्धि: वित्तीय सेवाहरूको विस्तार र संवर्धन।

·       निवास तथा आवासीय समृद्धि: निवासिताहरूको आवास र सामाजिक सेवाहरूको विकास।

 

v नियमन र समावेशीता:

·       यो योजना समृद्ध बनाउने लागि समाज, सरकार, र व्यवसाय विभागहरूको समन्वय र सहयोगको आवश्यकता छ।

·       समाजिक और आर्थिक असमानता, पर्यावरणीय संरक्षण, र सामुदायिक समावेश गरिएको छ।

·       यो योजना प्रदेशको विकास र समृद्धि लागि एक स्थायी निर्दिष्टता प्रदान गर्दछ र अभिवृद्धि गर्नेमा सहयोग गर्दछ।

 

१५) नेपालमा दोस्रो जनअान्दोलनले नेपालको आर्थिक र सामाजिक क्षेत्रमा ल्याएको उपलब्धिको समीक्षा गर्नुहोस।

Ø  दोस्रो जनआन्दोलन नेपालको इतिहासमा महत्वपूर्ण घटना रहेको छ, जसले देशको राजनीतिक, सामाजिक, र आर्थिक दृष्टिकोणमा महत्त्वपूर्ण परिवर्तन गरेको छ। यसले नेपाली राजनीतिक परिदृश्य र सामाजिक न्याय व्यवस्था परिवर्तन गरेको छ। यस्तै, दोस्रो जनआन्दोलनको समीक्षा गर्दा, निम्नलिखित विषयहरू ध्यानमा राख्नु पर्छ:

 

·       राजनीतिक परिवर्तन: दोस्रो जनआन्दोलनले राजनीतिक परिदृश्यमा महत्त्वपूर्ण परिवर्तन गरेको छ। यसले नेपालमा लोकतान्त्रिक प्रणालीको स्थापना गर्दै गएको छ। त्यसैले, नयाँ संविधान र राजनीतिक व्यवस्थालाई स्थायीता प्रदान गर्ने प्रयासहरू गरिएको छ।

·       सामाजिक परिवर्तन: दोस्रो जनआन्दोलनले समाजमा विभिन्न वर्गहरूको सामाजिक असमानता र अन्यायको विरुद्ध विरोध गरेको छ। यसले माधेसी, अधिकारी, अवशेष जाति, अनुसूचित जाति, जेनेल आदि समुदायहरूको अधिकार र समानता लागू गर्ने प्रयास गरेको छ।

·       आर्थिक परिवर्तन: दोस्रो जनआन्दोलनले नेपालको आर्थिक विकास र समृद्धि प्रति ध्यानकेन्द्रित गरेको छ। यसले आर्थिक न्याय, वित्तीय समानता, बेरोजगारीको निवारण, उद्यमिता र उत्पादनको बृद्धि लागू गर्ने प्रयास गरेको छ।

·       राष्ट्रिय एकता: दोस्रो जनआन्दोलनले नेपाली जनताको माध्यमबाट एकता, एकीकृतता, राष्ट्रिय अभिवृद्धि, र संघर्षमा अहिलेसम्म नआएको प्रतिक्रिया देखाएको छ।

 

१६)`समतामूलक समाजको निर्माणमा समावेशीकरणको सान्दर्भिकता प्रष्ट पार्नुहोस्।

Ø  समतामूलक समाज वा समानता आधारित समाज निर्माणमा समावेशीकरणको सान्दर्भिकता अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ। समावेशीकरणले समाजले सबै सदस्यहरूलाई समानता, न्याय, र समानतामा प्राप्ति गर्न सहायता गर्दछ। यो समावेशीकरणले असल समृद्धि, सहभागिता, तथा सामाजिक सामन्यता लागू गर्न सहयोग गर्दछ।

 

समावेशीकरणको सान्दर्भिकता समेत समाजको सामाजिक, आर्थिक, राजनीतिक, र सांस्कृतिक संरचनामा परिवर्तन ल्याउन समर्थ हुन्छ। यसले नेपालको समाजलाई समता, न्याय, र समानतामा आधारित समृद्ध बनाउन सहायक छ।

 

v केहि महत्त्वपूर्ण कारकहरू जसले समावेशीकरणको सान्दर्भिकता प्रश्नमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्ने छन्:

 

·       सामाजिक असमानता र समाजिक अधिकारको प्रतिक्षिप्तता: समाजमा असमानता र समाजिक अधिकारको प्रतिक्षिप्तता नियमन गर्न समावेशीकरण आवश्यक छ।

·       जातीय, लिंग, धर्म, विशेष क्षेत्र र अस्पृश्यतामा समावेश: समावेशीकरणले समाजमा अस्पृश्यताको प्रतिष्ठान र न्यायमा विशेष ध्यान दिन्छ।

·       सामाजिक न्याय र अधिकार: समावेशीकरण सामाजिक न्याय र अधिकारलाई सबै सदस्यहरूको लागि सुरक्षित र सुविधाजनक बनाउँछ।

·       सामाजिक आर्थिक विकास: समावेशीकरणले सामाजिक आर्थिक विकासमा प्रतिष्ठा र प्रभावकारी योगदान गर्दछ।

·       समावेशीकरणको सान्दर्भिकता सम्बन्धित सबै क्षेत्रहरूमा न्याय र समानताको सञ्चालन गर्ने अभियानमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्दछ। यसले समाजलाई विकसित र समृद्ध बनाउन मद्दत गर्छ|

 

१७) किशोर किशोरीहरुको पारिवारिक कर्तव्यहरु बुदाँगत रुपमा लेख्नुहोस्।

Ø  किशोर र किशोरीहरूले पारिवारिक कर्तव्यहरू बुदाँगत रुपमा निम्नलिखित रूपमा लेख्न सक्छन्:

 

·       पारिवारिक सहभागिता: किशोर र किशोरीहरूले पारिवारिक कामकाजमा सक्रिय भूमिका खेल्नुपर्छ। यसले उनीहरूलाई पारिवारिक सहभागितामा आत्मविश्वास विकास गर्दछ र पारिवारिक समृद्धिमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ।

·       पालनपोषणका कार्य: किशोर र किशोरीहरूले पालनपोषणका कार्यमा सहयोग गर्नुपर्छ। उनीहरूले आफ्नो खान-पानको ध्यान राख्नुपर्छ र परिवारको खानेपानी आवश्यकताको लागि सहयोग गर्नुपर्छ।

·       घरका साफ सफाई र व्यवस्था: किशोर र किशोरीहरूले घरको साफ सफाईमा सहयोग गर्नुपर्छ। उनीहरूले आफ्नो क्षेत्रमा र घरको विभिन्न क्षेत्रमा साफ सफाईमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्नुपर्छ।

·       आफ्नो शिक्षा र उत्पन्नता: किशोर र किशोरीहरूले आफ्नो शिक्षा र उत्पन्नतामा समर्पित हुनुपर्छ। उनीहरूले आफ्नो शैक्षिक प्रतिबद्धता र आग्रहको दिशामा काम गर्नुपर्छ।

·       संगठन र नियमितता: किशोर र किशोरीहरूले पारिवारिक संगठनमा सहयोग गर्नुपर्छ र परिवारिक नियमिततामा सहयोग गर्नुपर्छ। यसले उनीहरूलाई संगठनशीलता र अनुशासनमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्नुपर्छ।

यी सबै कार्यहरूले किशोर र किशोरीहरूलाई पारिवारिक कर्तव्यहरू बुदाँगत रुपमा खेल्न सहायक छ। यसले उनीहरूले पारिवारिक समृद्धिमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्ने तथा समाजमा सकारात्मक परिवर्तन गर्ने योगदान गर्दछ।

 

१८)बर्तमान समयमा नेपालको ग्रामिण क्षेत्रबाट सहरी क्षेत्रमा भइरहेको तिव्र बसाइँसराइलाई रोक्नको लागि नेपाल सरकारले के कस्ता कार्य गर्नुपर्ला? बुदाँगत रुपमा सुझाव पेश गर्नुहोस्।

Ø  ग्रामीण क्षेत्रबाट सहरी क्षेत्रमा तिव्र बसाइँसराइको समस्या समाधान गर्नका लागि नेपाल सरकारले केहि कदमहरू अब अघि बढाउन सक्छ। यसलाई बुदाँगत रुपमा निम्नलिखित कदमहरूले गर्न सक्छ:

 

·       उपलब्ध सेवा सुनिश्चित गर्नु: सहरी क्षेत्रमा बसाइँसराइको समस्यामा प्रमुख कारण ग्रामीण क्षेत्रमा पर्याप्त सेवा र सुविधा नहुनु हो। सरकारले ग्रामीण क्षेत्रमा सयुक्त सेवा केन्द्रहरू बनाउने, ताकि लोकल स्तरका लोगहरूले आवश्यक सेवा र सामग्रीहरूको पहुँच पाउन सक्ने गरी उपाय गर्नुपर्छ।

·       आर्थिक विकासमा समेत सन्तुलन: सहरी क्षेत्रमा बसाइँसराइ गर्ने लोगहरूको आर्थिक विकास र सञ्चार व्यवस्थालाई प्राथमिकता दिइएकोमा बाधा पर्ने गरी सरकारले विभिन्न ग्रामीण क्षेत्रहरूमा आर्थिक प्रोत्साहन गर्नुपर्छ। उदाहरणका लागि, कृषि, पर्यटन, उद्योग, व्यापार, र विनिमयका क्षेत्रमा नयाँ व्यवसायिक अवसरहरूको निर्माण र प्रवर्द्धनमा सहायक छलफल गर्नुपर्छ।

·       परिवहन व्यवस्था सुधार गर्नुपर्छ: सहरी क्षेत्रमा बसाइँसराइ गर्ने लागि सार्वजनिक वाहनको परिवहन व्यवस्थालाई सुधार गर्नुपर्छ। सरकारले सुरक्षित र सुगम परिवहन सेवा प्रदान गर्ने लागि सहायक कदमहरू उठाउनुपर्छ। यसमा सार्वजनिक यातायात सुधार, अधिक सडक निर्माण, र सार्वजनिक यातायातको विविध विकल्पहरूको प्रवर्द्धन र विस्तारमा ध्यान दिन सक्छ।

·       सामुदायिक सञ्जालको महत्व: ग्रामीण क्षेत्रमा सहरी क्षेत्रमा बसाइँसराइ गर्ने लोगहरूले सामुदायिक संगठनहरूको महत्व पहिचान्नुपर्छ। सामुदायिक संगठनहरूले अवस्थानिक समस्याहरूको समाधानमा सहायक छन् र सरकारले उनीहरूलाई समर्थन गर्नुपर्छ।

·       शिक्षा र जागरूकता: ग्रामीण क्षेत्रमा बसाइँसराइ गर्ने लोगहरूमा शिक्षा र जागरूकताको महत्व प्रतिष्ठित गर्नुपर्छ। सार्वजनिक जागरूकता कार्यक्रमहरूको माध्यमबाट लोगहरूलाई बसाइँसराइको विपद्को बारेमा जानकारी प्रदान गर्न सकिन्छ।

यस्ता कदमहरूले ग्रामीण क्षेत्रबाट सहरी क्षेत्रमा तिव्र बसाइँसराइको समस्यामा समाधान गर्न सहायक हुन सक्छन्। यसका अलावा, स्थानीय स्तरमा सामुदायिक सहभागिता, संघर्ष र सहयोगले पनि यस विषयमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छ।

 

१९)शिक्षामा पहुँच वृद्धि गर्ने आधारहरु संक्षेपमा उल्लेख गर्नुहोस।

Ø  शिक्षामा पहुँच वृद्धि गराउनका लागि निम्नलिखित आधारहरू महत्वपूर्ण छन्:

 

·       सार्वजनिक शिक्षा: सार्वजनिक शिक्षा प्रणालीको प्रसार र विस्तार गर्न। सरकारले सार्वजनिक शिक्षा प्रस्तुति गर्ने स्कूल र कलेजको संख्या बढाउनुपर्छ।

·       शिक्षालाई अधिकारीकरण गर्नुपर्छ: शिक्षालाई समृद्ध बनाउन छात्रहरूलाई शिक्षक, संस्था, र पाठ्यक्रम नियन्त्रणमा राख्ने अधिकार प्रदान गर्नुपर्छ।

·       उपलब्धता र सजिलो अन्तर्गत सिकाइँ: शिक्षा सम्बन्धित साधनहरूको उपलब्धता र सिकाइँको सजिलोता बढाउनुपर्छ। अनलाइन शिक्षा, डिजिटल शिक्षा साधन, र शिक्षा सम्बन्धित अन्य तकनिकल उपकरणहरूको प्रयोग गर्न सकिन्छ।

·       विद्यार्थीहरूको विविधता र समावेशन: शिक्षा प्रक्रियामा विविधता र समावेशन बढाउनुपर्छ, विशेष रूपमा विशेष अवस्थामा रहेका विद्यार्थीहरूकोलाई समावेश गर्नुपर्छ।

·       सामाजिक, आर्थिक, र कल्याणिक प्रतिबद्धता: शिक्षाले सामाजिक, आर्थिक, र कल्याणिक प्रतिबद्धतामा भूमिका खेल्न सक्छ। शिक्षित नागरिकहरूले समाजमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याउन सहायता गर्छ।

यी आधारहरू अनुसार, शिक्षामा पहुँच वृद्धि गर्नका लागि सरकारले उपयुक्त नीति, कार्यक्रम, र संसाधनहरू विकसित गर्न सक्छ। यसले नेपालका शिक्षा प्रणालीलाई विश्वसनीय, उत्कृष्ट, र समृद्ध बनाउन मद्दत गर्नेछ।

अथवा

         नेपालमा वेरोजगारी समस्या समाधानका लागि प्राविधिक शिक्षाको आवश्यकताका सम्बन्धमा पाँच बुदाँमा उल्लेख गर्नुहोस् ।

Ø  नेपालमा वेरोजगारी समस्याको समाधानका लागि प्राविधिक शिक्षाको महत्वपूर्ण भूमिका छ। निम्नलिखित पाँच बुदाँमा प्राविधिक शिक्षाको आवश्यकताका सम्बन्धमा उल्लेख गर्न सकिन्छ:

 

·       सीमित रोजगारीको अवसर: प्राविधिक शिक्षाले विद्यार्थीहरूलाई नैपालिको अर्थतन्त्रमा अधिक रोजगारीको अवसरहरूमा पहुँच प्रदान गर्न सक्छ। यसले वेरोजगारी समस्याको समाधानमा मद्दत गर्छ।

·       प्रौद्योगिकी विकास: प्राविधिक शिक्षाले विद्यार्थीहरूलाई नयाँ प्रौद्योगिकी अवसरहरूमा प्रशिक्षित गराउँछ। यसले उनीहरूलाई अनुसरण गर्ने अवसरहरूमा पहुँच गराउँछ जसले वेरोजगारी समस्याको समाधानमा सहायक छ।

·       उच्च शिक्षाको प्रोत्साहन: प्राविधिक उच्च शिक्षाले उच्च तहका तथ्यांक, इलेक्ट्रोनिक्स, कम्प्युटर विज्ञान, इन्जिनियरिङ, आदिमा प्रशिक्षित बनाउँछ। यसले उनीहरूलाई उच्च भुक्तानी रोजगारीमा पहुँच गराउँछ।

·       कौशल विकास: प्राविधिक शिक्षाले विद्यार्थीहरूलाई विभिन्न क्षेत्रहरूमा कौशल विकसित गर्न मद्दत गर्छ। यसले उनीहरूलाई विभिन्न उच्च भुक्तानी रोजगारीमा सफलतापूर्वक प्रवेश गर्न सक्छ।

·       उदार निर्धारित नीतिहरू: सरकारले प्राविधिक शिक्षाको उच्चतम स्तरको गुणस्तर र गुणस्तरको सुनिश्चिततामा प्राथमिकता दिएकोमा महत्व दिनुपर्छ। यसले वेरोजगारी समस्याको समाधानमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्ने छ।

 

यस्ता आधारहरूले वेरोजगारी समस्याको समाधानमा प्राविधिक शिक्षालाई महत्वपूर्ण बनाउँछ। एक प्राविधिक शिक्षा नीति र कार्यक्रममा सरकारी, गैर-सरकारी, र विश्वविद्यालयहरूले मिल्नुपर्छ जसले विद्यार्थीहरूलाई वेरोजगारी समस्याको समाधानमा सहायक बनाउनेछ।

 

समूह ‘ग’

बिस्तृत उत्तरात्मक प्रश्नहरु                                                                                                                                 ­­­                                                                                                                                       ३x८=२४

 

२०) आत्मालोचना र आत्मामुल्याङकन सीपले ब्यक्तिलाई आत्मविश्वासी बनाउदै सिर्जनशीलताको लागि उत्साहित गर्दछन् भन्ने भनाइलाई उदाहरण सहित प्रष्ट पार्नुहोस।

 

"आत्मालोचना" र "आत्मामुल्याङ्कन" दुई नेपाली शब्द हुन् जुन अंग्रेजीमा "self-reflection" र "self-esteem" भन्नाले प्रतिपादित हुन्छ। आत्मालोचना (Self-reflection): यस शब्दको अर्थ हो "आफ्नो भावनाहरू, क्रियाहरू, र अनुभवहरूलाई विचार गर्ने क्रिया"। यसले हाम्रो आत्म-समझ र आत्म-विकासमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्दछ। यसको माध्यमबाट हामीले आफ्नो भौतिक, मानसिक, र आध्यात्मिक स्वास्थ्यको अवलोकन गर्न सक्छौं।

आत्मामुल्याङ्कन (Self-esteem): यस शब्दले हाम्रो "स्वाभिमान, स्वायत्तता, र स्व-मूल्याङ्कन" लाई प्रकट गर्दछ। यो हाम्रो स्वयम-मूल्याङ्कन र स्वाभिमानको धेरै दृष्टिकोणहरूमा प्रभाव पार्ने हुनार हो। यदि कसैले उच्च आत्मामुल्याङ्कन भएको छ भने, उनीले आफ्नो क्षमताहरू र समर्थताहरूको पुष्टि गर्न र परिवार, समाज, र संघर्षमा सफलता प्राप्त गर्ने प्रवृत्ति देखिन्छ।

आत्मालोचना र आत्मामुल्याङ्कन गर्दा, ब्यक्ति आफ्नो आत्मविश्वासी र सिर्जनशीलताको लागि उत्साहित हुन्छ। यसले उनीलाई आफ्नो क्षमताहरू र प्रतिबद्धताहरूमा विश्वास गर्न र संभावित अवसरहरूमा सकारात्मक दृष्टिकोण बनाउन मद्दत गर्छ। यहाँ एक उदाहरण दिइएको छ:

 

v उदाहरण: राजनीतिक उत्साह

रमेश नामक युवा नेता थिए। उनीले आफ्नो युवा उमेरमा समाजमा नैतिकताको अभाव देख्दा आफ्नो समुदायमा सुधारको लागि आफ्नो संघर्ष गर्न ठानेका थिए। तिनीहरूले स्थानीय समुदायमा नेपालमा सरकारी नीति र प्रक्रियाहरूमा सुधारको आग्रह गरेका थिए।

रमेशले पहिलो पटक एक बोलपत्र लेखे, जसमा उनले सार्वजनिक रूपमा विभिन्न समस्याहरूको समाधानका लागि नीति र प्रक्रियाहरूमा परिवर्तनको माग गरे। तिनीहरूले लेखको जिम्मेवारी लिए तिनीहरूले आफ्नो निष्ठा, आत्मविश्वास र समर्थन व्यक्त गरेका थिए। तिनीहरूले आफ्नो प्रभावको वृद्धि गर्न सक्षम भए जसले उनलाई आत्मा मूल्याङ्कन र सिर्जनशीलतामा उत्साहित गरेको थियो।

रमेशले आत्मामुल्याङ्कन गरेको र समाजमा परिवर्तन गर्ने लागि उत्साहित भएको थियो। उनले आफ्नो क्षमता र प्रतिबद्धताहरूमा विश्वास गर्ने लागि निरन्तर प्रयास गरे, जसले उनलाई आत्मविश्वासी र सिर्जनशील बनायो। यसले उनलाई संघर्षमा साथ दिन र परिवर्तन लागि उत्साहित गर्न मद्दत गर्यो।

 

यसकै रूपमा, आत्मालोचना र आत्मामुल्याङ्कनले ब्यक्तिलाई आत्मविश्वासी बनाउन र सिर्जनशीलताको लागि उत्साहित गर्दछ। यसले उनलाई आफ्नो क्षमता, संभावनाहरू, र प्रतिबद्धताहरूमा विश्वास गर्न सहायक बनाउँछ र संघर्ष र परिवर्तनमा उत्साहित गर्दछ।

 

२१) भौगोलिक अध्ययनमा भौगोलिक सूचना प्रणालीले तपाईंलाई कसरी मदत गर्दछ? आफुले प्रयोग गरेको आधारमा तिनीहरुको महत्त्व उल्लेख गर्नुहोस्।

Ø  भौगोलिक अध्ययनमा भौगोलिक सूचना प्रणालीले हामीलाई विभिन्न प्रकारका भौगोलिक डाटा र जानकारीहरू प्रदान गर्दछ। यसले हामीलाई भौगोलिक प्रश्नहरूको अध्ययन, निर्धारण, र विश्लेषणमा मद्दत गर्दछ। निम्नलिखित छ जति महत्त्वपूर्ण कारणहरू छन् जसरी भौगोलिक सूचना प्रणालीले मद्त गर्दछ:

 

·       नक्सा र मानचित्रको उपयोग: भौगोलिक सूचना प्रणालीले हामीलाई नक्सा र मानचित्र प्रदान गर्दछ जसले भौगोलिक जानकारीहरू दृश्यमान बनाउँछ र भौगोलिक विश्लेषण गर्न मद्दत गर्दछ।

·       भौगोलिक विश्लेषण: भौगोलिक सूचना प्रणालीले विभिन्न भौगोलिक प्रश्नहरूको विश्लेषणमा मद्दत गर्दछ, जसमा जलवायु, जलवाहिनी, भूकम्प, जलप्रवाह, जलवाहिनी आदि समावेश गर्न सक्छ।

·       सांख्यिकीय विश्लेषण: भौगोलिक सूचना प्रणालीले आकलन र सांख्यिकीय विश्लेषणमा मद्दत गर्दछ, जसले प्रश्नहरूको समूहीकरण, तुलना, आकलन, र विश्लेषणमा सहायक बनाउँछ।

·       स्थानीय विकासमा सहयोग: भौगोलिक सूचना प्रणालीले स्थानीय समुदायका विकासमा मद्दत गर्दछ, जसमा जनसंख्या, अवस्थिति, आर्थिक स्थिति, र वातावरणीय प्रभाव आदि समावेश गर्न सक्छ।

·       अध्ययन र शोधमा सहायक: भौगोलिक सूचना प्रणालीले अध्ययन र शोधमा महत्त्वपूर्ण डाटा प्रदान गर्दछ, जसले वैज्ञानिक अनुसंधान र प्रश्नहरूको उत्तर खोज्न सहायक बनाउँछ।

·       आपदा प्रबंधनमा सहयोग: भौगोलिक सूचना प्रणालीले आपदा प्रबंधन र नियोजनमा मद्दत गर्दछ, जसमा भूकम्प, भूस्खलन, बाढी, वायु प्रदूषण, आदि समावेश गर्दछ।

·       क्षेत्रिय विश्लेषण: भौगोलिक सूचना प्रणाली (GIS) क्षेत्रिय विश्लेषणका लागि उपकरण प्रदान गर्दछ, जसले शोधकर्तालाई भौगोलिक डाटामा क्षेत्रिय पैटर्न, सम्बन्ध, र रुझानहरूलाई विश्लेषण गर्नको लागि सहायक बनाउँछ। GIS माध्यमबाट, हामी भौगोलिक विश्लेषण गर्न सक्ने छौं जस्तै भूमि प्रयोगकर्ताहरूको परिवर्तन, शहरी फैलावट, प्राकृतिक स्रोत वितरण, र पर्यावरणीय दूर्गंधतामा समझ प्राप्त गर्न सक्छौं। यसले नीतिकवि र योजनाकारहरूलाई स्रोत प्रबन्धन, बुनियादी संरचना विकास, र पर्यावरण संरक्षणसम्म समेत सूचना प्रदान गर्दछ।

·       प्राकृतिक आपदा प्रबन्धन: भौगोलिक सूचना प्रणाली आपदा प्रबन्धनमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्दछ, जसमा जोखिमको मूल्यांकन, खतरा नक्सा, र आपतकालीन प्रतिक्रिया योजना बनाउने लागि सहायक बनाउँछ। GIS प्रविधि अधिकारीलाई चेतना गराउँछ भनेर अवस्थानीको चिन्हाङ्कन गर्दछ, सम्भावित जोखिमहरूको मूल्यांकन गर्दछ, र आपतकालीन अवस्थाहरूमा अस्पष्टता कम गर्दछ। आत्मसात भौगोलिक डाटाले सहायक बन्छ जसमा भूकम्प, बाढी, र जलप्रलय जस्ता प्राकृतिक आपतकालीन घटनाहरूको संचालन र उत्तरदायित्वमा मद्दत गर्दछ।

·       जलवायु परिवर्तन अध्ययन: GIS प्रविधि वातावरण र समाजमा जलवायु परिवर्तनको प्रभाव अध्ययन गर्न सहायक बनाउँछ। जलवायु परिवर्तनका लागि सम्भावित प्रभावहरूको विश्लेषण, वातावरणीय सेवाहरूको गुणस्तर र प्रभाव, र प्राकृतिक संसाधनहरूको प्रभाव र उपयोगको विश्लेषणमा सहायक बनाउँछ। यो जानकारी वातावरणीय बदलावको प्रभाव र उपायहरू विकसित गर्न सहायक हुन्छ जसले जलवायु परिवर्तनमा समृद्धि गर्न सहज बनाउँछ।

·       सार्वजनिक स्वास्थ्य योजना: भौगोलिक सूचना प्रणाली सार्वजनिक स्वास्थ्य योजनामा सहायक बन्छ, जसमा रोगप्रसारको नक्सा, स्वास्थ्य सेवा पहुँच, र पर्यावरणीय कारकहरूको स्वास्थ्यमा प्रभाव गर्दछ। जलवायु परिवर्तन, वातावरणीय प्रदूषण, र प्राकृतिक आपतकालीन घटनाहरूको समीक्षा गर्न सहायक बनाउँछ। खोजीकर्ताहरूले GIS विश्लेषणको माध्यमबाट समाधानहरू खोज्न सक्छन् र रोगप्रसारको नियन्त्रणमा सहायक बनाउन सक्छन्।

·       प्राकृतिक संसाधन प्रबन्धन: GIS प्रविधि प्राकृतिक संसाधनको प्रबन्धनमा सहायक बनाउँछ, जसमा भूमि प्रयोग, जैविक विविधता, र पारिस्थितिकीय सेवाहरूमा भूमिका खेल्दछ। क्षेत्रिय डाटा अनुसार, वनक्षेत्रको आवासीय चीटको नक्सा, पानीको गुणस्तर, मिट्टीको उद्भिद, र वन्यजन्तुहरूको संरक्षण र प्रबन्धन निर्धारित गर्न सहायक बनाउँछ।

·       विकासमा सहयोग: GIS प्रविधि भौगोलिक विकासमा सहयोग गर्दछ, जसमा सहज नक्सा, भूमि उपयोग नक्सा, र भूमि निर्माण नक्सा प्रदान गर्दछ। स्थानीय समुदायका विकासका लागि GIS डाटा विश्लेषण, प्रयोग, र निर्धारणमा सहायक बनाउँछ, जसले विकासका क्षेत्रमा नयाँ सुविधाहरूको विकासमा सहयोग प्रदान गर्दछ।

 

भौगोलिक सूचना प्रणालीले हाम्रो भौगोलिक अध्ययन र विज्ञानमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ, जसले हामीलाई विभिन्न भौगोलिक प्रश्नहरू समाधान गर्न र नयाँ ज्ञान प्राप्त गर्न मद्दत गर्दछ।

 

२२) नेपालले अवलम्बन गरेको अर्थ ब्यवस्था र यस्को प्रभाव सम्बन्धमा एक वक्तव्य तयार पार्नुहोस।

Ø  नेपाल अवलम्बन गरेको अर्थ ब्यवस्था प्रतिनिधित्व, सामाजिक संरचना, र आर्थिक व्यवस्थाको एक संगीन निर्माण गर्ने प्रक्रिया हो। अवलम्बन ब्यवस्थाले नेपाललाई विश्व बाजारमा समेत संचालनशील बनाउन सहयोग प्रदान गर्दछ, अन्ततः समृद्धि र विकासको मार्गमा अग्रसर हुन सहयोग प्रदान गर्दछ।

नेपालले अवलम्बन गरेको अर्थ ब्यवस्था नेपालको विभिन्न क्षेत्रहरूमा समृद्धि र विकासको साथै उपेक्षित क्षेत्रहरूको उत्थानमा सहयोग प्रदान गर्दछ। उदाहरणका लागि, पर्यटन, अनुसन्धान र विकास, तकनीकी शिक्षा, र अन्य उद्योग विकासका क्षेत्रमा नेपालले अवलम्बन गरेको अर्थ ब्यवस्था सहयोग प्रदान गर्दछ। यसका परिणामस्वरूप, उक्त क्षेत्रहरूमा रोजगार निर्माण, आर्थिक वृद्धि, र नेपालको सामाजिक-आर्थिक विकासमा सकारात्मक प्रभाव पर्न सक्छ।

नेपालले अवलम्बन गरेको अर्थ ब्यवस्था संगै यसको प्रभाव नेपाली जनतामा पनि देखिएको छ। अवलम्बन ब्यवस्थाले विभिन्न उत्पादन र सेवाहरूको उत्पन्न र वितरणमा सुधार गर्दछ, जसले रोजगार निर्माण गर्दछ र जनतालाई आर्थिक र व्यक्तिगत स्वतन्त्रता प्रदान गर्दछ। यसले विभिन्न आर्थिक विकल्पहरूको विकास गर्दछ र रोजगारीको अवसर प्रदान गर्दछ।

तथ्याङ्कहरूले देखाएको छ कि, अवलम्बन ब्यवस्थाले नेपालमा निवेशको आकर्षण, उत्पादनको वृद्धि, र सामृद्धिको साथै सामाजिक तथा आर्थिक संरचनामा परिवर्तन गरेको छ। यसको अभावमा, अवलम्बन ब्यवस्थाले नेपाली अर्थ ब्यवस्थामा विवाद र अविश्वासको कारण पनि बनेको छ। तथ्याङ्क र शोधहरू अनुसार, अवलम्बन ब्यवस्थाले समृद्धि र सामृद्धिको साथै समाजिक असमानता, न्यायाधिकारको कमजोरी, र वातावरणीय समस्याहरूको वृद्धि पनि गर्दछ।

सम्भावनाहरूको बारेमा विचार गर्दा, नेपालले अवलम्बन गरेको अर्थ ब्यवस्था अन्यान्य क्षेत्रहरूको समृद्धि र विकासमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छ। हामीले अवलम्बन गरेको अर्थ ब्यवस्थाले सामृद्धिको अवसर प्रदान गर्दा, तपाईं, म, र हाम्रो समुदायको साथै सबैलाई लाभ जनाउन सक्छ।

 

‘Best of Luck’…………….